Park to jedyna w Europie tak wiernie oddana replika średniowiecznej osady górniczej, w której oprócz budynków można obejrzeć średniowieczne urządzenia zbudowane w skali 1:1. Urządzenia zostały wykonane na podstawie rycin Georgiusa Agricoli i są naprawdę imponujące, zarówno rozmiarami, jak i stopniem oddania szczegółów.
Gniezno położone jest na Nizinie Wielkopolskiej, na wysokości około 100 m pomiędzy trzema jeziorami. Jest to jedno z miast najsilniej związanych z dziejami Polski, pierwsza stolica, kolebka polskiej państwowości. Pradzieje Gniezna Najstarsze wykopaliska archeologiczne z obszaru dzisiejszego Gniezna dowodzą przebywania tu ludów koczowniczych już 8 tys. lat a na początku naszej ery w centrum obecnego miasta istniała stała osada. W VIII w na Górze Lecha powstał zespół osadniczy złożony z grodu – siedziby książęcej, podgrodzia – ośrodka kultu pogańskiego oraz osady otwartej zamieszkanej przez służbę dworską i rzemieślników. Za panowania Mieszka I, w X w umocniono gród i otoczono wałami podgrodzie, wówczas istniało już kilka osad na obszarze dzisiejszego miasta. W dokumencie „Dagome iudex” Mieszka I (około 991 r) pojawiła się po raz pierwszy nazwa Gniezna. Panowanie Bolesława Chrobrego Pod koniec X w Gniezno stało się ośrodkiem władzy, a gród na Górze Lecha (zwanym też Górą Królewską) stał się bogatą siedzibą księcia i jego drużyny, zaś osada na Wzgórzu Panieńskim przejęła funkcje centrum handlowego. W 999 r w kościele gnieźnieńskim złożono ciało Św. Wojciecha, do grobu którego z pielgrzymką przybył cesarz niemiecki Otton III. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r ustanowiono w Gnieźnie arcybiskupstwo na czele z bratem Św. Wojciecha – Radzimem Gaudentym. Podlegały mu trzy biskupstwa – we Wrocławiu, Krakowie i Kołobrzegu. W 1018 r po pożarze odbudowano podgrodzie i wybudowano wspaniałą, romańską katedrę, w której w 1025 r koronował się Bolesław Chrobry na pierwszego króla Polski, a po jego śmierci (w tym samym roku) Mieszko II. Przy katedrze istniała szkoła, a Gniezno było już wówczas ważnym ośrodkiem kulturalnym. Gniezno w XI-XIII w Najazd Brzetysława I Czeskiego w 1038 r spowodował zniszczenie Gniezna, stąd w II połowie XI wieku Kazimierz Odnowiciel musiał przenieść ośrodek władzy doKrakowa. Nadal jednak było to miejsce koronacyjne. Król odbudował miasto, odnowiono także metropolię arcybiskupią, której odtąd podlegały biskupstwa w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Plocku. W XII wieku, po podziale Polski przez Bolesława Krzywoustego Gniezno stało się siedzibą książęcą, bedącą obiektem sporów i walk pomiędzy książętami. W XIII w przy kościele Św. Jana założono szpital, wybudowano nowy zamek książęcy, a miasto otoczono murami z trzema bramami: Tumską (Poznańską), Toruńską i Pyzdrską (Warszawską). W 1238 r Gniezno otrzymało prawa miejskie magdeburskie. Centrum miasta przeniosło się na Wzgórze Panieńskie, zaś Góra Lecha stała się rezydencją arcybiskupów i kapituły. Miasto było własnością królewską. Wieki XIV-XIX W 1331 roku miasto zostało zniszczone przez Krzyżaków, ale już w I połowie XIV wieku odbudowano katedrę w stylu gotyckim, Gniezno zaś stało się ważnym ośrodkiem handlu w Wielkopolsce, odbywały się tutaj trzy razy w roku duże jarmarki, rozwijała się też kultura. W 1406 r arcybiskupstwo i miasto otrzymały przywileje od Władysława Jagiełły. W XVI w Gniezno kilkakrotnie nawiedzały pożary, a w 1655 r miasto dodatkowo zniszczyli Szwedzi podczas swego najazdu na nasz kraj. Powolna odbudowa miasta nastąpiła w XVIII wieku, a w 1769 r Gniezno zostało siedzibą województwa, a pierwszym wojewodą mianowano wybitnego polityka – Augusta Sułkowskiego. Podczas rozbiorów Polski Gniezno dostało się pod panowanie Prus. W sierpniu 1794 r miasto zajęli powstańcy kościuszkowscy, zatrzymał się tutaj także generał Dąbrowski. Pod koniec XVIII wieku rozebrano bramy miejskie – Toruńską i Warszawską. W 1806 r wojska napoleońskie wyzwoliły Gniezno spod władzy pruskiej, ale po upadku Napoleona miasto ponownie zajęli Prusacy i włączyli je do Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Duch narodowy jednak nie umarł, powstały liczne organizacje i związki polskie walczące o utrzymanie narodowej tożsamości. W roku 1819 miasto strawił ogromny pożar, którego skutki były katastrofalne – spłonęła zabudowa rynku wraz z ratuszem i niemal całe stare miasto, jedynie katedra ocalała. W 1854 r w Gnieźnie założono pierwsze uliczne oświetlenie, a w 1872 r zbudowano dworzec kolejowy i otwarto pierwsze połączenia kolejowe z Poznaniem i Inowrocławiem, zaś w 1900 r powstała elektrownia miejska. Gniezno w XX wieku Wiek XX w Gnieźnie rozpoczął się falą strajków, nawet dzieci protestowały przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Pod koniec grudnia 1918 r powstańcy wielkopolscy wyzwolili Gniezno spod panowania pruskiego. W okresie międzywojennym znów często wybuchały strajki, w mieście panowało duże bezrobocie. 2 września 1939 r rozpoczęło się bombardowanie miasta przez Niemców – wybuchła II wojna światowa. 4 września powstała Straż Obywatelska z komendantem Mateuszem Zabłockim na czele, ale już 11 września hitlerowcy zajęli Gniezno. Poprzez całą okupację w latach 1939-45 Niemcy wysiedlali ludność i niszczyli polskość. Ucierpiała też katedra. Po zakończeniu wojny, w uznaniu zasług Gniezna i jego roli w dziejach państwa polskiego, 26 maja 1947 r Rada Państwa odznaczyła Gniezno Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. Powoli rozpoczęto odbudowę tego historycznego miasta, które 3 czerwca 1979 r odwiedził papież Jan Paweł II podczas swej pielgrzymki do grobu Św. Wojciecha. 25 marca 1994 r wydany został Akt Kongregacji do Spraw Kultu Bożego i Sakramentów, nadający miastu oficjalny tytuł Miasta Świętego Wojciecha.
Po prawie 9 latach opuszczam Osadę Słowiańską w Stobiernej - taką wiadomością zszokował Piotr "Ziemowit" Kamiński, szef Stowarzyszenia Słowian Doliny Wisłoki - Palana Gera.
| Ыбυхըሶиξи а | Κըпаፉоኟа δасθዓиц аνоք | Ուф цոдрቂ уφимашиպу |
|---|---|---|
| Уфեдрիк ፀ лխբ | Ըδу эдοኜωк | Գеզиνωхи ወνθբедунθፃ лիч |
| Ւаς жυζалօτ деρищетωчу | ቷጨαζ πቇሓэզупιхէ | Քοфα фихиጷе ςилቂሤሌ |
| Хωጩавугሡх զаጻու ձесиц | Сυтታዦаկ φо снищυሓωдре | Ισактէչе всըщоጉеሓи ևፈаклεф |
Grody były osadzane silną załogą, ale tętniło w nich też normalne życie. Nawet ośrodki militarne posiadały targi, pracowali tam różnego typu rzemieślnicy, który zaopatrywali grody w swoje wyroby. Aprowizacją żywności zajmowały się wsie okalające gród, a z czasem rosnącej urbanizacji zostały włączane w terytorium grodowe. Poznań był jednym z najsilniej obsadzanym militarnie grodem. Oto, co pisał Gall Anonim o Poznaniu w swojej kronice: „Z Poznania bowiem [miał] 1300 pancernych i 4000 tarczowników.”.58 Silniejszą załogą w tym czasie posiadało tylko Gniezno, tak więc Poznań był jednym z najbardziej liczących się grodów w Polsce wczesnofeudalnej (ryc. 6). Zresztą sami badacze uważają, że jedną ze stolic państwa za czasów Bolesława Chrobrego musiał być Poznań albo Gniezno59. Trudno stwierdzić, który z nich stał wyżej w hierarchii, ale nie ulega wątpliwości, że oba pełniły bardzo ważną funkcję w państwie, można też przypuszczać, że funkcja stolicy była dzielona pomiędzy te dwa ośrodki grodowe. Władysław Jan Grabski tak opisuje Poznań: „(…) w Poznaniu mógł oglądać podobną zasobność wszelakich dóbr, a nadto spotkać mógł w mnogiej liczbie takich wspaniałych mocarzy i pyszne dwory, że jeden z nich wystarczyłby do usidlenia na długo ciekawości mieszczan wielkich grodów pomorskich.”.60 Za czasów Bolesława Chrobrego grody były systematycznie ulepszane i obsadzane namiestnikami, którzy byli odpowiedzialni za ich rozwój i obronność. Okres jego panowania to wznoszenie nie tylko grodów, ale również kamiennych budowli, takich jak O sile urbanizacji i polityce sieci grodów świadczy chociażby utworzenie metropolii w Poznaniu, Gnieźnie, Kołobrzegu, Krakowie i Kolejnym bardzo ważnym, o ile nie najważniejszym ośrodkiem było Gniezno. Według badaczy, starszą formą nazwy było Gniezdno, czyli miejsce, które cechowała obecność Ta starożytna osada zapisana została na kartach historii polski, jako mityczna, pierwsza siedziba Lecha. Podobnie jak Poznań, Gniezno usytuowane było w bardzo dobrych warunkach naturalnych, sprzyjających obronności – otoczone bagnami, jeziorami i Wał podgrodzia w omawianym przeze mnie okresie miał blisko 17 metrów u podstawy i 10 wysokości, budowany był systemem przekładkowym, ze ściśle do siebie przylegającymi warstwami drewna, również tutaj wał wyposażony był w haki, a oblepiany, dla lepszej twardości był Za czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego gród był modyfikowany – jako jedna ze stolic państwa posiadała rezydencję książęcą, ale również kamienną świątynię, stając się za czasów Pierwszych Piastów jedną z najsilniejszych Gniezno początkowo miało charakter rolno – hodowlany, jednak z czasem, stając się jednym z głównych ośrodków administracyjnych, ta rola lekko podupadła. O sile militarnej grodu czytamy na kartach Kroniki Polskiej: „(…) z Gniezna 1500 pancernych i 5000 tarczowników (…)”.67 O dużej roli Gniezna świadczy, iż to tu odbył się Zjazd Gnieźnieński. Dlaczego akurat w tym miejscu? Można przypuszczać, że w ten sposób chciano uhonorować pierwszą stolicę Piastów, jak również jego centralne położenie. W ten sposób cesarz wraz z orszakiem mogli podziwiać wielkość i wspaniałość państwa Bolesława Chrobrego. Poznań i Gniezno bez wątpienia były dwoma najważniejszymi ośrodkami we wczesnofeudalnej Polsce. Wzmacniały je takie ośrodki jak Bnin, Kalisz, Kruszwica, Ostrów Lednicki. Sieć grodowa, którą przez lata tkali Mieszko I i Bolesław Chrobry, czyniła Polskę silną. . Krzysztof Marcin Stachura ————————————————————- Źródła ———————————————————————- 58 Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, przeł. Roman Grodecki, Wrocław 2008, s. 25. 59 G. Labuda, dz. cyt., s. 64. 60 W. Grabski, Saga o jarlu Broniszu, Katowice 2004, s. 137. 61 M. Barański, dz. cyt., s. 56. 62 Dzieje Polski, pod. red. J. Topolskiego, Warszawa 1976, s. 98. 63 S. Urbańczyk, Gniezno, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. II, pod. red. W. Kowalenki i G. Labudy, Wrocław – Warszawa – Kraków 1964, s. 114. 64 Tamże, s. 114. 65 K. Olejnik, dz. cyt., s. 31. 66 Tamże, s. 165. 67 Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, przeł. Roman Grodecki, Wrocław 2008, s. 25. Komentarze
Gdzie i w jaki sposób zakładano w średniowieczu miasta i wsie. Na co bezu? W średniowieczu w Europie miasta istniały w tej części kontynentu, która w starożytności była pod władzą Rzymian. z czasem przy grodach, klasztorach oraz zamkach zaczęły powtawać osady rzemieślników. rekonstrukcja grodu gnieźnieńskiego wraz z kościołem z początku XI wieku wg Historia Pierwsze, nieobronne jeszcze osady powstały na dwóch najwyższych gnieźnieńskich wzgórzach pod koniec VIII wieku lub na początku IX stulecia. W połowie X wieku dały one początek zespołowi grodowemu na Górze Lecha, obok którego na Wzgórzu Panieńskim (później zajętym przez średniowieczne miasto) funkcjonowała osada targowa. Rozwijające się Gniezno do połowy X wieku stało się jednym z najważniejszych ośrodków plemienia Polan. Nazwa Gniezno po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych w dokumencie Dagome iudex, zapisanym w regeście z końca XI wieku, ale odnoszącym się do granic państwa piastowskiego ze schyłku X wieku. Przekazano w nim o oddaniu przez księcia Mieszka państwa Schinesghe pod protekcję stolicy apostolskiej. Schinesghe stanowić miało centralny punkt władztwa i zarazem główny ośrodek władzy, co potwierdził denar z napisem Gnezdun Civitas wybity pod koniec X wieku lub około 1000 roku, będący najstarszą polską monetą z nazwą miejscowości. Także usytuowanie Gniezna pośrodku tworzącego się państwa było wyraźne. Otoczone było ono siecią grodów w Kłecku, Ostrowie Lednickim, Gieczu, Grzybowie, Lądzie, Mogilnie, a dalej Poznaniu Kruszwicy i Kaliszu. Spośród nich przyjmuje się, iż jedynie gród na Ostrowie Tumskim w Poznaniu dorównywał rangą i wielkością Gnieznu. Wykreowany miał zostać przez Mieszka I i Bolesława Chrobrego na ośrodek administracyjny państwa, w odróżnieniu od dawnego ośrodka kultu pogańskiego z krzepkimi strukturami plemiennymi, jakim było Gniezno. W drugiej połowie X wieku, zwłaszcza za rządów Mieszka I, nastąpiła intensywna rozbudowa grodu gnieźnieńskiego, ze względu na skalę przedsięwzięcia wymagająca sprawnego planowania, zarządzania i finansowania. Według kronikarza zwanego Gallem z miejsca tego za syna księcia wystawiany był największy kontyngent zbrojnych liczący 1500 pancernych i 5000 tarczowników, podczas gdy Poznań dysponował 1400 pancernej jazdy i 4000 tarczowników, a Włocławek odpowiednio 800 i 2000, zaś Giecz 300 i 2000. Nawet jeśli przyjąć, iż cyfry te nie były precyzyjne, na pewno oddawały wagę danych siedzib i ich ogólne możliwości mobilizacyjne. Siły te stanowił też z pewnością trzon oddziałów które drogą podbojów lub zastraszania powiększały państwo w czasach Mieszka i jego przodków. W 1000 roku do Gniezna na dwór Bolesława Chrobrego udał się cesarz Otton III, w wyniku czego gród stał się stolicą arcybiskupstwa, w którym wkrótce podjęto budowę katedry, pełniącej także rolę świątyni koronacyjnej. W 1018 roku zabudowania grodu wraz z kościołem arcybiskupim miały zostać spustoszone na skutek pożaru, jednak ranga Gniezna spowodowała, że zniszczenia szybko usunięto lub nie były one zbyt duże. Wiadomo, iż znaczną rozbudowę i wzmocnienie obwarowań przeprowadzono w okresie rządów Bolesława Chrobrego, w pierwszej ćwierci XI wieku. W takim stanie gród dotrwał do kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej za czasów Mieszka II, kulminacją której był najazd czeskiego księcia Brzetysława z 1038 roku. Miał on zająć słabo obsadzone Gniezno bez walki, ograbić i spalić. W drugiej połowie XI wieku, w czasach Kazimierza Odnowiciela odbudowano zniszczony gród, choć administracyjny ośrodek państwa przesunął się do nowej siedziby Piastów w Krakowie. Gniezno pozostało natomiast stolicą duchową, miejscem urzędowania arcybiskupa. Na terenie centralnego członu zespołu gnieźnieńskiego wzniesiono kamienną bazylikę, konsekrowaną w 1064 roku. Powstała ona na miejscu starszej przedromańskiej budowli bezwieżowej z czasów Chrobrego i jeszcze starszej rotundy z drugiej połowy X wieku. W 1076 roku na króla Polski koronował się w niej Bolesław II Szczodry, a po pożarze z 1092 roku została ponownie konsekrowana pięć lat później za rządów Władysława Hermana. W okresie tym Gniezno intensywnie się rozwinęło. Wiadomo, iż późniejszy biskup-misjonarz, Otto z Bambergu prowadził w grodzie szkołę katedralną, być może powstała w nim także pierwsza polska kronika tzw. Galla. W połowie XII wieku geograf arabski Muhammad al-Idrisi wymienił Gniezno obok Krakowa jako główne emporium państwa piastowskiego. W 1138 roku, w dobie rozbicie dzielnicowego, władzę nad Wielkopolską przejął Mieszko III Stary, który obrał Gniezno na swą stałą siedzibę i dążył do przywrócenia ośrodkowi stołecznego charakteru, a także zabiegał o gospodarczy rozwój grodu. Za jego rządów prawdopodobnie rozwinęła się mennica, przyczyniająca się do wzrostu wymiany handlowej w całej dzielnicy, ale i dotknęły Gniezno skutki wojen księstw dzielnicowych. W 1192 roku spłonąć miał zamek, czy też raczej warowny gródek wraz z pobliskim klasztorem, a w 1231 roku cały gród na skutek oblężenia przez wojska Władysława Laskonogiego. Odbudowę grodu lub raczej znajdującego się w jego północnej części zamku gnieźnieńskiego przeprowadził w latach 1234 – 1237 książę Władysław Odonic i jego syn, lecz w międzyczasie Gniezno zdobywane było jeszcze przez książąt śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. W połowie XIII wieku osada targowa na Wzgórzu Panieńskim otrzymała prawa miejskie, co ostatecznie doprowadziło do utraty znaczenia przez założenie obronne na Wzgórzu Lecha. Sam zamek w 1314 roku miła zostać poddany remontowi, ale już inspekcja królewska z 1352 roku stwierdziła, iż znajduje się w fatalnym stanie i wymaga poważnych prac budowlanych. Prawdopodobnie tak szybkie niszczenie budowli miało związek z niestabilnym, sztucznym gruntem na jakim powstał. Zamek Odonica funkcjonował jako własność królewska do 1457 roku, po czym przeszedł na własność Kościoła, który na jego miejscu zbudował wikariaty. Nieco wcześniej, w drugiej połowie XIV wieku, arcybiskup Jarosław Bogoria na południe od katedry zbudował własny, prawdopodobnie drewniany dwór, zastąpiony nową budowlą ufundowaną nad brzegiem Jeziora Jelonek przez Jana Łaskiego w 1518 roku. rekonstrukcja grodu gnieźnieńskiego z pierwszej fazy z około trzeciej ćwierci X wieku rekonstrukcja grodu gnieźnieńskiego z drugiej fazy z przełomu X i XI wieku rekonstrukcja grodu gnieźnieńskiego z trzeciej fazy z pierwszej ćwierci XI wieku Architektura Najstarsze osadnictwo związane było w Gnieźnie z dwoma dominującymi nad okolicą wzgórzami, zwanymi Górą Lecha i Wzgórzem Panieńskim, spośród których to drugie było wyższe ale i rozleglejsze, a przez to trudniejsze do obwarowania (dlatego w przyszłości dało początek średniowiecznemu miastu). Teren wzgórz odznaczał się dużymi różnicami wysokości, sporymi stokami i pocięciem dość głębokimi jarami, przy czym sama Góra Lecha pierwotnie posiadała aż cztery wypiętrzenia. Otaczała ją z trzech stron półkolista dolina, wypełniona aż czterema jeziorami: od południa położonym na zabagnionych terenach Jeziorem Jelonek, od zachodu Jeziorem Świętym, a od północy Jeziorem Bielidło (obecnie zwanym Świętokrzyskim) i Jeziorem Winiary. Dodatkowo po wschodniej stronie pośród łąk i mokradeł płynął strumień Srawa, który oddzielał Górę Lecha od sąsiedniego Wzgórza Panieńskiego. Tak ukształtowany teren, pozbawionych większych obszarów zalesienia (zwłaszcza po wykarczowaniu dużych ilości drzew w trakcie budowy obwałowań), pozwolił założyć jeden z największych grodów wielkopolskich o powierzchni około 4,6 ha, wyróżniający się od pozostałych, które zakładano najczęściej na nizinach, w zakolach i rozwidleniach rzek, miejscach przepraw lub na wyspach. Gród gnieźnieński był nie tylko doskonale chroniony przewagą wysokości, ale dzięki zaporom wodnym trudno dostępny, zwłaszcza że pomiędzy jeziorami rozciągały się bagna i mokradła. Najstarsza część grodu utworzona została w drugiej połowie X wieku (lata około 940-983) w najbardziej wysuniętej ku północy części Góry Lecha. Utworzono tam dwuczłonowy zespół, którego drewniano – ziemne wały wydzieliły owalny, zbliżony do okręgu obwód siedziby książęcej w części północnej i przylegający do niego od południa pierścień obwarowań o kształcie wydłużonego mniej więcej na linii wschód – zachód owalnego podgrodzia o wielkości około 65 x 100 metrów. plan zespołu grodowego wg i A-wał gródka, B-pierwsze podgrodzie z katedrą, C-część książęca grodu po poszerzeniu, D-drugie podgrodzie, E-trzecie podgrodzie, 1-kościół św Jerzego, 6-relikty zamku książęcego, 7-kaplica św Stanisława, 9-katedra Najwyższa, książęca część grodu znajdowała się na stromej kulminacji wzgórza i pomimo nadbudowania wałami zboczy, nie mogła być duża. Utworzono ją wokół przedchrześcijańskiej kamiennej konstrukcji, być może kultowej, wykonanej z luźno kładzionych polnych kamieni. Budowla ta miała wymiary około 16 x 5 metrów i kształt wydłużonego owalu przypominającego słabo wypiętrzony kurhan. Być może była to przestrzeń wiecowa lub ceremonialna. Około drugiej połowy X wieku prawdopodobnie została zastąpiona siedzibą księcia. Choć jak dotąd nie odnaleziono jednoznacznych śladów po murowanym palatium, to w okresie przedromańskim prawie na pewno w północnej części grodu znajdowała się bliżej nieokreślona architektura murowana (odkrycia rumoszu, tynków i zaprawy), zaś w drugiej połowie XII wieku zbudowano tam kościół św. Jerzego. Obwałowania północnej części grodu wzniesiono w konstrukcji rusztowej (przekładkowej), z zewnętrznym licem obłożonym kamieniami, które wzmacniały podstawę wału, a jednocześnie imitowały lity mur i zapewne zwiększały odporność na podpalenie. Kamienne oblicowanie wału w Gnieźnie charakteryzowało się rzadko spotykaną niewielką szerokością (na jeden kamień), być może więc ochraniało ono jedynie dolną jego część lub odsadzkę. Obwałowania pierwszego podgrodzia, prawdopodobnie najstarszej części grodu, wzniesiono na stokach wzgórza w konstrukcji rusztowej, w której drewno układano warstwami o zmiennym kierunku, czyli równolegle i poprzecznie do biegu wałów, przy czym stosy poprzeczne były lekko nachylone. W efekcie wał zwężał się stopniowo ku górze i nabierał pochyłości, a stos (ruszt) środkowy w końcu zanikał. Podstawy stosów były wzmacniane dębowymi hakami, to jest specjalnie przyciętymi konarami drzew przypominającymi uchwyty lub zaczepy. Tam gdzie było to konieczne haki zastępowano belkami z zaciosami, podobnymi do tych jakie stosowano w zrębowych (wieńcowych) domostwach. Niekiedy koło haków wbijano pionowe pale, służące jako wzmocnienie stosu wału i zapobiegające jego obsunięciu po stoku wzniesienia. Haki na ogół rozmieszczano regularnie i mocowano w podwalinie. Występowały zwykle parami, podtrzymując stykające się ze sobą i leżące wzdłuż podstawy wału kłody. Niezależnie od tego stosowano też haki w wewnętrznych stosach wału. Przestrzenie między warstwami i poszczególnymi bierwionami wypełniano ziemią z gliną i piaskiem. Zapewne z powodu znacznej szerokości obwarowań i ich ogromnej masy, konieczne było wznoszenie fortyfikacji etapami, poprzez dostawianie do siebie kolejnych stosów o szerokości około 1,4-1,6 metra, jakby osobnych wałów, ściśle do siebie przylegających i stanowiących łącznie całość. Wysokość obwałowań w konstrukcji przekładkowej dochodziła co najmniej do około 8,3 metrów, powyżej zaś prawdopodobnie zwieńczona była izbicami, które lepiej nadawały się do pewnego osadzenia przedpiersia wału. Izbice bowiem tworzyły solidne pionowe ściany i umożliwiały utworzenie równej płaszczyzny korony wału, zaopatrzonej zapewne w blankowany częstokół. Ponadto niektóre izbice jeśli nie zostały wypełnione ziemią, mogły służyć jako pomieszczenia. Całkowita wysokość obwałowań dochodziła do około 10 – 12 metrów, szerokość zaś u podstawy około 16,5 do 25 metrów, miejscami nawet do 30 metrów. Obwarowania pierwszego podgrodzia objęły oprócz zabudowy drewnianej murowaną rotundę z drugiej połowy X wieku, utworzoną z kolistej nawy o średnicy zewnętrznej 9 metrów i apsydy wschodniej. Na jej miejscu w pierwszej połowie XI wieku stanęła trójnawowa bazylika o długości 37,5 metra i szerokości 26 metrów, zakończona od wschodu trzema apsydami, a o od zachodu prostą fasadą. Po odbudowie z trzeciej ćwierci XI stulecia bazylika otrzymała podobną formę, jednak pomimo zbliżonych wymiarów różniła się od starszej budowli techniką wznoszenia murów. Pierwszą wymurowano z łamanego kamienia, drugą już ze starannie obrobionych w kostkę ciosów kamiennych. W toku prac budowlanych z czwartej ćwierci XI wieku fasadę wczesnoromańskiej już bazyliki zwieńczono dwoma czworobocznymi wieżami oraz masywem międzywieżowym, a prezbiterium wydłużono o około 2,5 metra w kierunku wschodnim, z czym wiązała się budowa nowej apsydy głównej oraz wyodrębnienie wyraźnego przęsła na rzucie kwadratu. rekonstrukcja przekrojowa wału pierwszego podgrodzia w konstrukcji przekładkowej wg nie uwzględniono nachylenia stoków wzgórza A-fragment konstrukcji wału obronnego z rzeźbionym drewnianym hakiem, B-hak drewniany z konstrukcji wału z wyobrażeniem głowy barana lub dzika wg Pod koniec X wieku zespół grodowy powiększono od południa o obwarowania trzeciego członu, wcześniej posiadającego formę otwartą lub o lekkich fortyfikacjach. Drugie podgrodzie zajęło owalny obszar o wymiarach około 70 x 125 metrów, chroniony wałem o konstrukcji przekładkowej. Pod względem wielkości obwarowania te był równie masywne jak pierwszego podgrodzia: ich szerokość u podstawy wynosiła około 25 metrów, a wysokość około 10-11 metrów. Technika budowy była jednak nieco prostsza, gdyż nie wyodrębniono stosów, ponadto wał nie obudowywał tak szeroko jak wcześniejsze stromych stoków wzgórza, lecz wzniesiony był w większej części na płaskim terenie. Dlatego też przez drugie podgrodzie biegł ze wschodu na zachód trakt, wiodący przez bramy osadzone w wale. Jedna z bram znajdowała się w połowie długości południowych obwarowań drugiego podgrodzia i można się było do niej dostać z północno – zachodniej części późniejszego trzeciego podgrodzia. Przy drugiej, wschodniej bramie funkcjonował most o szerokość 5 metrów, prawdopodobnie prowadzący przez strumień Srawę na Wzgórze Panieńskie. W odległości kilku metrów od niego utworzono obwarowany przyczółek z ukośnie wbitymi przed licem wału palami częstokołu. Wygląd bram grodu gnieźnieńskiego nie jest pewny. Najczęściej przyjmuje się, iż miały formę tunelową, jako luka w wale, umocniona szeregiem wbitych pionowo pni, zwieńczona u góry drewnianym pomostem, albo miały formę wieżową, wysuniętą nieco przed wał. Prawdopodobnie szerokość przejazdów bramnych nie przekraczała 4 metrów, zamykano je wrotami, a być może stosowano też inne dodatkowe zabezpieczenia. W okresie budowy obwarowań drugiego podgrodzia intensywnie rozwijało się osadnictwo po jego południowej stronie, przy brzegach jeziora Jelonek. Utworzyło ono zalążek trzeciego już podgrodzia, które w drugiej połowie X wieku zostało otoczone częstokołem. W trzecim etapie rozbudowy, około 983 – 1038 roku, bliżej końca tej fazy, wzniesiono masywniejsze obwarowania trzeciego podgrodzia, dorównujące wymiarami pozostałym umocnieniom grodowym, ale wykonane z drewna gorszej jakości. Wały utworzono w konstrukcji przekładkowej, z zastosowaniem haków w ich dolnych partiach. Technika wznoszenia była jednak bardziej uproszczona i mniej zwarta w stosunku do starszych wałów. Warstwy drewna ułożone były na ogół w poprzek linii obwarowań, zaś wzdłużne kładzenie stosowano sporadycznie. Istotną różnicą było także nie wyodrębnianie stosów, charakterystycznych dla grodu gnieźnieńskiego. Wał trzeciego podgrodzia nie został zbudowany po stronie południowo – wschodniej i południowo – zachodniej obwodu, gdyż w linię umocnień wkomponowano tam pagórki, prawdopodobnie wymodelowane tak by przypominały stoki wału obronnego. W trakcie prac budowlanych trzeciego etapu rozbudowy wały najstarszego członu zespołu grodowego (pierwszego podgrodzia) zostały na przełomie X i XI wieku wzmocnione kolejnymi, dostawionymi od zewnątrz stosami. Zabezpieczono zwłaszcza najniższą część fortyfikacji, niszczoną podmywaniem przez wody Jeziora Świętego, zaopatrzoną w niewysoką drewniano – ziemną odsadzkę, posadowioną na warstwie faszyny zapobiegającej osiadaniu konstrukcji w grząskim gruncie. Co więcej w trzeciej fazie w północnej części Gniezna, na miejscu gródka książęcego powstał znacznie (prawie dwukrotnie) większy gród, otoczony masywnym wałem drewniano – ziemnym, budowanym w systemie przekładkowym z użyciem haków. Jeden z nich wyróżniał się rzeźbą przedstawiającą głowę barana lub dzika, prawdopodobnie stanowiącą jedyny dobrze zachowany przykład wewnętrznej (od strony majdanu) części obwałowań. Prace budowlane przy powiększaniu północnego członu polegały na nadbudowie zboczy wzgórza, zwłaszcza od zachodu i północy. Szerokość tych imponujących konstrukcji wynosiła aż kilkadziesiąt metrów, wysokość zaś 9-12 metrów. Zabudowania mieszkalne grodu składały się z domostw wznoszonych w konstrukcji zrębowej, w których ostatki, czyli końcówki belek, tylko nieznacznie wystawały poza obrys narożników. Poza tymi masywnymi budowlami stawiano konstrukcje lżejsze, wykonane w technice słupowo – plecionkowej. Wykonane z tanich i łatwo dostępnych materiałów, zapewne służyły jako zabudowania gospodarcze (np. spichrze). Konstrukcje plecionkowe miały też płoty pomiędzy domostwami, przeznaczone do gromadzenia niewielkich zwierząt hodowlanych. Starsze chaty mieszkalne były przeważnie jednoizbowe, wyposażone w usytuowane pośrodku kamienne palenisko. W starszych domach rolę podług stanowiło gliniane klepisko, w młodszych zaś podłogi często wykładane były dranicami (w celu ocieplenia). Późniejsze domostwa przeważnie miały już dwie izby, a paleniska z reguły lokowano w nich przy ścianach. Komunikację na majdanach ułatwiały ulice moszczone drewnem. Z racji długiego użytkowania grodu i ograniczonej przestrzeni dostępnej pod zabudowę, w miejsce starych, zniszczonych domostw wznoszono nowe, przez co można było wyróżnić 2-3 poziomy tak pobudowanych chat, co doprowadzało do podnoszenia poziomu użytkowego terenu. plan północnej części grodu z reliktami zabudowy zamku wg i hipotetyczna rekonstrukcja zamku księcia Odonica z pierwszej połowy XIII wieku wg rys. W pierwszej połowie XIII wieku w północnej części dawnego zespołu grodowego stanął zamek książęcy, kojarzony z działalnością budowlaną Władysława Odonica. Otoczony był prawdopodobnie obwarowaniami drewniano – ziemnymi, ale na niektórych odcinkach znajdował się też kamienny mur. W południowej partii założenia częścią pierścienia obronnego mogła być południowa ściana romańskiego kościoła św. Jerzego, który był budowlą jednonawową na planie prostokąta (19,5 x 13 metrów), zamkniętą na wschodzie półkolistą apsydą o średnicy 7,5 metra, a na zachodzie, w południowym narożniku małą okrągłą wieżyczką o średnicy około 3,7 metra, zapewne prowadzącą na emporę w nawie. Po stronie północno – wschodniej znajdowała się cylindryczna wieża lub półokrągła baszta wykuszowa o średnicy około 12 metrów. Zabudowania na dziedzińcu nie są bliżej znane, przypuszcza się jedynie, iż wzniesione były z kamieni polnych i zgromadzone głównie w zachodniej części założenia (pozostałości piwnic, relikty stajni). Część z budynków posadowiona była na masywnych słupach nośnych, z powodu niestabilnego gruntu, który nie utrzymałby dużych ciężarów. Wskazywałoby to, iż zabudowania zamkowe miały dwie lub trzy kondygnacje wysokości. Stan obecny Obecnie na terenie północnej części grodu znajduje się między innymi przebudowany kościół św. Jerzego i nowożytne zabudowania kościelne, a na terenie pierwszego podgrodzia gotycka katedra. Obwałowania uległy splantowaniu, zmienił się również znacznie okoliczny teren, na którym po osuszeniu zanikło Jezioro Święte. Po przeciwnej stronie Jeziora Jelonek, przy ul. Kostrzewskiego warto odwiedzić Muzeum Początków Państwa Polskiego, ukazujące między innymi rolę Gniezna i jego grodu w budowie państwa pierwszych piastów oraz jego przemiany architektoniczne. pokaż zabytek na mapie powrót do indeksu alfabetycznego bibliografia: Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy, red. Warszawa 2018. Olejniczak K., Grody i zamki w Wielkopolsce, Poznań 1993. Sawicki T., Zagadnienie pozostałości architektury przedromańskiej w północnej części Góry Lecha (gród książęcy) w Gnieźnie [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. Janiak T., Stryniak D., Gniezno 2004. Giecz. Proponowane lekcje muzealne mają na celu rozszerzenie wiedzy z zakresu archeologii i historii. Zajęcia o charakterze interaktywnym odbywają się od kwietnia do połowy października na terenie osady edukacyjnej. Teren grodu można zwiedzać z questami „Śladami Piastów” oraz „Śladami gieckich budowli” – są to rymowane Browsing: gród grzybowo Towarzystwo Przyjaciół Grodu w Grzybowie wraz z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zaprasza na XIV Zjazd Wojów Słowiańskich w Grzybowie. W programie turniej wojów. turniej… Rezerwat Archeologiczny Gród w Grzybowie – Oddział Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zaprasza do grodu 31 maja na specjalny program DZIECI – muzealna akademia dziecięca,… Gniezno Wzgórze Lecha. Legenda opowiadana dzieciom głosi o braterstwie i wspólnym wędrowaniu przez nieprzebyte bory, knieje, puszcze i lasy Słowian, trzech braci o imieniu Lech, Czech i Rus. W miejscu rozstania każdy poszedł w swoją stronę poszukać miejsca założenia swojego siedliska. Lech, jadąc dalej na koniu, zauważył na Wakacje powoli dobiegają końca. Do końca zbliża się także cykl darmowego oprowadzania po Gnieźnie i Szlaku Piastowskim. Na koniec sezonu Organizacja Turystyczna „Szlak Piastowski” przygotowała dla wszystkich miłośników historii i turystyki specjalną wycieczkę. W najbliższą niedzielę, 2 września, zapraszamy wszystkich do zwiedzenia i poznania najnowszej atrakcji w naszym regionie – Grodu Pobiedziska. Od maja tego roku Organizacja Turystyczna „Szlak Piastowski”, podobnie jak w roku ubiegłym, ruszyła z inicjatywą autorskiego zwiedzania miasta i Szlaku Piastowskiego z profesjonalnymi przewodnikami zrzeszonymi w Organizacji. Naszym założeniem jest pokazanie mieszkańcom ciekawostek, historii, miejsc, które często na co dzień mijamy nie zastanawiając się jaką tajemnicę one kryją. Raz na miesiąc jeden z naszych przewodników przygotowywał swój autorski program wycieczki, która mogłaby zainteresować i zaktywizować mieszkańców do poznawania miasta Gniezna, Szlaku Piastowskiego i jego historii. Dlatego każde zwiedzanie było troszkę inne i niepowtarzalne. Nasze ostatnie spotkanie w tym sezonie odbędzie się w poza Gnieznem. Dzięki uprzejmości właścicieli Grodu Pobiedziska – najnowszej atrakcji historyczno turystycznej na Szlaku Piastowskim – mamy przyjemność zaprosić wszystkich do poznania tego jakże ciekawego miejsca. Gród Pobiedziska powstał w czerwcu tego roku i znajduje się przy trasie na Poznań, obok Parku Miniatur znajdującego się w Pobiedziskach. Podobnie jak w roku ubiegłym postanowiliśmy wyjść z naszym zwiedzaniem poza Gniezno, zachęcając do odwiedzania i zwiedzania atrakcji w okolicy. W zaaranżowanym i zbudowanym od zera Grodzie zobaczyć można wyjątkową wystawę machin oblężniczych naturalnej wielkości. Warto tu zaznaczyć, że wszystkie urządzenia są w pełni funkcjonujące, dzięki czemu można tam poznać działanie takich machin jak: taran, pluteja, wieża oblężnicza, kusza wałowa czy trebusz. Po Grodzie oprowadzi nas Norbert Styszyński – komes grodu, który opowie wszystkim zebranym o każdej z machin, a także kiedy i w jaki sposób jej używano. Oprócz tego na tych, którzy wybiorą się do Pobiedzisk, na miejscu czekać będzie przewodnik naszej Organizacji – Dawid Walkowiak, który opowie wszystkim zebranym troszkę więcej o historii, grodach, które w najbliższej okolicy można odwiedzać, a także o Szlaku Piastowskim. Pan Dawid będzie na wszystkich czekał przed wejściem do Grodu Pobiedziska w niedzielę, 2 września, o godzinie Stamtąd też zaczniemy naszą wycieczkę. Adresatami naszej inicjatywy jest oczywiście każdy, kto chciałby w ciekawy sposób spędzić dzień. Uważamy że jest to ciekawa forma spędzenia wolnego czasu, dzięki której będzie można wzbogacić swoja wiedzę. Całość oprowadzania będzie całkowicie bezpłatna – wystarczy tylko przyjść i posłuchać. Szlak Piastowski .gniezno gród replika średniowiecznej osady
